آنالیز مؤلفه‌های مورفومتری نبکاها و معرفی مناسب‌ترین نوع آن برای تثبیت ماسه‌های روان با استفاده از الگوریتم ELECTRE (مطالعۀ موردی: ریگ چاه جام)

یکی از بحران‌های اکولوژیکی جهان، پدیدۀ بیابان‌زایی است. مهار این بحران، به شناخت و درک صحیح از عامل‌ها و فرایندهای آن نیازمند است. بیابان‌زایی، به کاهش استعداد زیست‌محیطی و نابودی منابع طبیعی و زیست‌بوم‌ها (اکوسیستم‌ها) گفته می‌شود که عوارض منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای آن، بر جنبه‌های زندگی انسان تأثیر می‌گذارد. وضعیت بحرانی بوم‌شناختی در مناطق خشک و نیمه‌خشک بیابانی از یک سو و بهره‌برداری بی‌رویۀ انسان از سویی دیگر، موجب گسترش بیابان‌ها شده و مشکلی بزرگ در سطح ملی ایجاد کرده است. راه حل آن، پیش‌بینی تغییرات محیط طبیعی با پایش مداوم و فراکافت (تجزیه و تحلیل) داده‌هاست. هدف این پژوهش، مقایسۀ نبکاهای ریگ چاه جام و معرفی مناسب‌ترین نوع آن برای تثبیت ماسه‌های روان با استفاده از آنالیز مؤلفه‌های مورفومتری نبکا از طریق الگوریتم ELECTRE است. این الگوریتم، یکی از روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره است که ضمن ترکیب معیارهای کمی، کیفی و وزن‌دهی متناسب با هر معیار، در انتخاب بهترین گزینه به تصمیم‌گیران کمک می‌کند. ابتدا مهم‌ترین شاخص‌های موفومتری 462 نبکا از گونه‌های گَوَن، اشنان، گز، قیچ، خارشتر، علف‌شور، سیاه‌‌‌تاق به‌روش نمونه‌برداری طولی ارزیابی شد؛ سپس با ارزیابی معیارهای آن به‌وسیلۀ الگوریتم ELECTRE، نبکاهای مطالعاتی اولویت‌بندی شد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد نبکاهای گز و سیاه‌‌‌تاق، 5 بار مسلط و 1 بار مغلوب ‌شدند و با 4 امتیاز بیشترین نمره را کسب کردند و بیشترین تأثیر را در تثبیت ماسه‌های روان دارند. نبکاهای گونۀ خارشتر و گون با 6 بار مغلوب‌شدن، با امتیاز 6- کمترین بهره‌بری را دارند؛ بنابراین، برای اجرای طرح‌های تثبیت ماسه در منطقۀ مطالعاتی، ابتدا توسعۀ نبکازارهای تاق و گز بیشترین اهمیت را دارند و درصورت اجرا، بالاترین بهره‌بری را خواهد داشت. نتایج این پژوهش در مدیریت سیستمی مناطق بیابانی و طرح‌های تثبیت ماسه‌های متحرک، کاربردی و اجرایی خواهد بود.